پنجشنبه ۱۶ فروردین ۰۳

آواشناسي زبان تركي استانبولي

زبان تركي ، آموزش زبان تركي استانبولي ،فيلم آموزش زبان تركي استانبولي،كتاب آموزش زبان تركي،آموزش رايگان زبان تركي،آموزش تركي

اشكال مختلف پسوندها در دستور زبان تركي

۳,۷۵۱ بازديد

اشكال مختلف پسوندها در تركي استانبولي :

1- پسوندهاي تك شكلي كه تنها يك شكل دارند، مانند پسوند مالكيت اول شخص مفرد وقتي كه كلمه به مصوت ختم شود كه حرف m است :

Anne-m       مادرم   , baba-m      پدرم

يا پسوند نشانگر خانواده gil، پسوند ken و ...

2- پسوندهاي دو شكلي : در اين پسوندها حروف a و e وجود دارد، يعني به خاطر قانون هماهنگي صوتي پسوند دو حالت به خود مي گيرد يكي با a و ديگري با e. (مصوت‌هاي a وe از جنس مصوت هاي پهن/باز هستند)، مثال :

پسوند جهتي : a/e

El-e    به دست           , at-a  به اسب

پسوند مصدري: mak/mek

Git-mek       رفتن    , yaz-mak    نوشتن

پسوند زمان آينده : acak/ecek 

Al-acak        خواهد گرفت   , gel-ecek    خواهد آمد

پسوند جايگاهي : da/de;ta/te

Ev-de            در خانه , dağ-da         دركوه

البته در اين حالت كه دو حالت ta/te نيز اضافه مي شود به دليل قانون هماهنگي صامت‌ها مي باشد كه حرف d به tتبديل مي شود و در حالت كلي دو حالت به شمار مي رود.

در كتاب هاي دستور زبان معمولا اين حروف را به شكل A نشان مي دهند يعني پسوند An نماينده دو پسوند an/enاست.

و پسوندهايي مثل :

en/an, deş/daş, me/ma, ...

3- پسوندهاي چهار شكلي : اين پسوندها نيز به دليل هماهنگي صوتي از چهار مصوت تنگ يا بسته ı, i, u, üتشكيل شده‌اند. مثال:

پسوند مفعولي (يا مالكيت سوم شخص مفرد وقتي كه كلمه به صامت ختم شود) : ı, i, u, ü

Baş-ı             سر را يا سرش

El-i     دست را يا دستش

Yol-u             راه را يا راهش

Göz-ü            چشم را يا چشمش

پسوند وجه فعلي قيدي : ıp, ip, up, üp

Al-ıp              خريده

Gid-ip           رفته

Dol-up          پر شده

Gör-üp         ديده

در كتاب هاي دستور زبان تركي اين چهار حرف را معمولا با I نشان مي دهند. در اين حالت هم ممكن است به دليل هماهنگي صامت‌ها 8 حالت داشته باشيم مانند:

پسوند زمان گذشته ساده :

dı, di, du, dü

tı, ti, tu, tü

 

پسوندهايي مثل :

-mIş, çI/cI, dIkçA/tIkçA, ...

بنابراين با ياد گرفتن اين دو و چهار مصوت همه حالات پسوندها را حفظ خواهيد كرد.

 

نرم شدن صامت (همخوان) (ünsüz yumuşaması)

۲,۱۳۷ بازديد

نرم شدن صامت (همخوان) (ünsüz yumuşaması)

كلماتي كه به صامت‌هاي بي‌واك p- ç- t- k ختم مي‌شوند، اگر پسوندي بگيرند كه با مصوت آغاز مي‌شود، صامت پاياني آنها نرم شده (واكبر مي‌شوند) و به ترتيب به b- c- d- ğ تبديل مي‌شوند.

p→b

ç→c

Kitap-a→kitaba

به كتاب

ağaç-a→ağaca 

به درخت

Kebap-ı→kebabı

كباب را

kılıç-ı→kılıcı 

شمشير را

t→d

k→ğ

tat-ı→tadı

مزه را 

kulak-ı→kulağı

گوش را

kurt-u→kurdu

گرگ را

gömlek-i→gömleği

پيراهن را

 

 

در سه كلمه‌ي renk، denk و cenk حرف k به g تبديل مي‌شود. مانند rengi رنگش. البته استثناهايي وجود دارد كه نرم شدن صورت نمي گيرد مانند كلماتي كه به پسوند –iyet برگرفته از زبان عربي ختم مي‌شوند. مثال:

تك هجايي

دو هجايي

سه هجايي

چهار هجايي

et, üç, fark, türk, top, saç, kat, kök, park, bulut...

gayret, sepet, sanat, bilet, kanıt, fiyat, hizmet, sohbet...

Seyahat, milliyet, bisiklet...

Medeniyet, edebiyat,

Mezuniyet, faaliyet,   olimpiyat ...

 

همچنين كلماتي كه اسم خاص مي باشند از اين قاعده مستثني مي باشند.

Atattürk + ün → atatürk’ün

 

Cep:

Pantolonumun cebi yırtık.

جيب شلوارم پاره است.

Çocuk:

Çocuğun eli yaralıdır.

دست بچه زخمي است.

Ağaç:

Ağacın yarpakları sarı.

برگ هاي درخت زرد است.

Kilit:

Kapının kilidi bozuk.

كليد در خراب است.

 


هماهنگي صامت‌ها ( واكبري- بي‌واكي)‌در زبان تركي

۲,۸۴۳ بازديد

همان طور كه قبلا ديديم شد صامت‌ها (همخوان‌ها) به دو گروه واكبر و بي‌واك تقسيم مي‌شوند.

همخوانهاي بي‌واك : ç- f- h- k- p- s- ş- t

همخوانهاي واكبر : b- c- d- g- ğ- j- l- m- n- r- v- y- z

اگر كلمه‌اي به همخوان واكبر يا واكه ختم شود پسوندي كه بعد از آن مي‌آيد با همخوان واكبر آغاز مي‌شود و اگر به همخوان بي‌واك ختم شود پسوند با هخوان بي‌واك آغاز خواهد شد. به اين قانون هماهنگي همخواني (ünsüz uyumu) نيز گفته مي‌شود. براي مثال پسوند جايگاهي da/de با‌ توجه به هماهنگي واكه‌اي اصلي خود داراي دو حالت است و با توجه به هماهنگي همخوان‌ها دو حالت ta/te نيز وجود دارد.

واكبر 

بي‌واك

deniz-de

در دريا

beş-te

در پنج

yol-da

در راه

ağaç-ta

در درخت

 

 

Arkadaşım plaj-dan geliyor.

دوستم از ساحل مي آيد.

Ben her tür çiçek-ten hoşlanırım.

من از هر نوع گل خوشم مي‌آيد.

Zavallı çocuk üçüncü kat-tan düşmüş.

بچه بيچاره از طبقه سوم افتاده است.

Pencere-den yola bakıyorum.

از پنجره به راه نگاه مي‌كنم.


هماهنگي آوايي فرعي در دستور زبان فارسي

۲,۳۴۰ بازديد

هماهنگي آوايي (واكه‌اي/ مصوتي) فرعي (küçük ünlü uyumu)

اگر اولين هجاي كلمه‌اي داراي مصوت غيرمدور (a- ı- e- i) باشد در هجا‌هاي بعدي هم مصوت غيرمدور مي‌آيد (دو رديف اول جدول)، اگر هم اولين هجا داراي مصوت لب‌گرد (o- u- ö- ü) باشد هجاهاي بعدي هم مصوت تنگ-لب‌گرد يا غيرمدور-پهن خواهند داشت (دو ردويف دوم جدول). به اين قانون هماهنگي غيرمدوري-گردي (düzlük-yuvarlaklık uyumu) هم گفته مي شود.

مصوت هجاي قبلي 

مصوت هجاي بعدي

a- ı

a- ı

e- i

e- i

o- u

a- u

ö- ü

e- ü


براي مثال پسوند حالت مفعولي را بررسي مي كنيم كه چهار حالت دارد : ı- i- u- ü

el

el-i

دست را

 

kan

kan-ı

خون را

dil

dil-i

زبان را

 

kış

kış-ı

زمستان را

köy

köy-ü

روستا را

 

kol

kol-u

بازو را

kül

kül-ü

خاكستر را

 

un

un-u

آرد را

 اين هماهنگي به هماهنگي واكه‌اي اصلي وابسته است و چهار حالت به وجود مي‌آورد. از طرفي در تركي حروف o و öفقط در هجاي اول ديده مي‌شوند. كلماتي هستند كه اين قانون در آنها وجود ندارد. هماهنگي‌هاي واكه‌اي هم در خود كلمات و هم در پسوندهاي اضافه‌شده به آنها وجود دارد. به طور كلي ترتيب قرارگيري واكه‌ها در كلمات در تركي استانبولي به شكل زير است. اين جدول در مورد پسوندهاي داراي 4 حالت صادق است. :

اين جدول مهم هست آن را به ياد داشته باشيد.

 

 

مصوت بعدي

مصوت قبلي

جزيره، پيشاني، دور، گرما

ada- alın- ırak- ısı

a- ı

a- ı

دامن، عروس، خواسته، درشت

etek- gelin- istek- iri

e- i

e- i

اتاق، هيزم، هواپيما، وضعيت

oda- odun- uçak- durum

a- u

o- u

وظيفه، مرگ، مدت، نقره

ödev- ölüm- süre- gümüş

e- ü

ö- ü

استثناهاي قانون هماهنگي مصوت ها در زبان تركي

۲,۵۴۳ بازديد

1- بعضي از پسوند ها و يا كلمات تركي گاهي از اين قانون پيروي نمي كنند، مانند پسوند –yor كه پسوند زمان حال ساده است در همه‌ي حالت‌ها از نوع پسين هست. مثال: gel-iyor-um مي‌آيم، anne مادر.

2- در بعضي كلمات دخيل و يا اسامي خاص اين هماهنگي ديده نمي‌شود. مثال: istsyon ايستگاه راه‌آهن. البته ممكن است كلمه‌اي در زبان مبدا هماهنگي نداشته باشد اما با ورود به تركي اين قاعده را بپذيرد. مثال:عارضهarıza خرابي.

3- در كلمات مركب كه باتلخيص دو يا چند كلمه به وجود آمده‌اند. مانند cumartesi كه از تركيب cuma به معني جمعه و ertesi يعني بعد، روز بعد، به معناي شنبه مي‌باشد.

بعضي از كلماتي كه اصالت تركي ندارند، اگر هجاي پاياني‌شان داراي واكه پسين باشد پسوندي مي‌گيرند كه داراي واكه پيشين باشد. مانند كلمات زير:

Saat ساعت , rol نقش , harf حرف , kalp قلب , hâl حال , petrol نفت , hayâl خيال...

 

جمع

 

جهتي

 

جايگاهي

سوالي

saat-ler

ساعت‌ها 

saat-e

به ساعت

saat-te

در ساعت

mi

rol-ler

نقش‌ها

rol-e

به نقش

rol-de

در نقش

mi

harf-ler

حرف‌ها

harf-e

به حرف

harf-te

در حرف

mi

kalp-ler

قلب‌ها

kalb-e

به قلب

kalp-te

در قلب

mi

 

lar/ler

پسوند جمع

a/e

حالت جهتي

da/de; ta/te

حالت جايگاهي

 

مي بينيم كه به جاي lar ، a و da/ta از ler و e و da/ta و mi استفاده شده است.

نكته: براي كساني كه مثلا تازه شروع كردن به يادگيري زبان تركي و اين استثناها رو نمي دونن، با مراجعه به سايت فرهنگستان زبان تركي بخش ديكشنري ها (sözlükler  يا güncel sözlük) از سايت زير و وارد كردن كلمه بفهمن كه چه پسوندي مي گيره. براي مثال كلمه ي "harf حرف" رو به صورت زير نوشته:

harf -fi

اين معنيش اينه كه وقتي پسوند مفعولي ميگيره به صورت

harfi

نوشته ميشه كه اين استثنا هست چون كه درستش بايد به صورت

harfı

نوشته ميشد

قانون هماهنگي مصوت هاي تركي

۲,۵۹۶ بازديد

در كلماتي كه اصالت تركي دارند، اگر اولين هجاي كلمه اي داراي واكه‌ي پيشين (e- i- ö- ü) باشد در هجا هاي بعدي هم واكه‌ي پيشين خواهد داشت، اگر هم اولين هجا داراي واكه پسين (a- ı- o- u) باشد هجاهاي بعدي واكه‌ي پسين خواهند داشت به عبارت ديگر واكه‌هاي يك كلمه يا پيشين هستند يا پسين. به اين قاعده هماهنگي پيشين-پسين  (önlük-artlık uyumu) نيز گفته مي‌شود.

واكه هاي پسين

واكه هاي پيشين

yap-rak

برگ

Ye-şil

سبز

yıl-dız

ستاره

in-ce

ظريف

do-lu

پر

Öğ-ret-men

معلم

ku-lak

گوش

Yü-zük

انگشتري

افتادن مصوت در زبان تركي

۲,۴۰۱ بازديد

افتادن مصوت (ünlü düşmesi): در بعضي كلمات دو هجايي اسم اعضاي بدن در تركي و بعضي كلمات دخيل عربي  وقتي پسوندي كه با مصوت آغاز مي‌شود به كلمه اضافه مي‌شود، مصوت قبل از پسوند كلمه مي‌افتد (يكي از مصوت‌هاي ı- i- u- ü). مهم‌ترين اين واژه‌ها در جدول زير قرار دارند.

oğul

پسر، فرزند پسر

 

akıl

عقل

alın

پيشاني

 

resim

عكس

gönül

دل

 

vakit

وقت

boyun

گردن

 

isim

نام

ağız

دهان

 

kayıt

ثبت

karın

شكم

 

şehir

شهر

omuz

شانه

 

fi******

فكر

beyin

مغز

 

metin

متن

göğüs

سينه

 

izin

اجازه، مرخصي

bağır

آغوش

 

ömür

عمر

 

resim-i

resmi

Onun resmi çok güzel.

تصوير او خيلي زيباست.

oğul-un

oğlun

Senin oğlun akıllıdır.

پسر تو عاقل هست.

vakit-im

vaktim

Şimdi vaktim yok.

الان وقت ندارم.

karın-ım

karnım

Onun karnı ağrıyor.

شكمش درد مي‌كنه

پسوند جمع مانند فارسي قبل از پسوند مالكيت به كلمه اضافه مي شود.

 

kitap-lar- ım

kitaplarım

كتاب‌هايم

kedi-ler-iniz

kedileriniz

گربه‌هايتان