آموزش زبان تركي استانبولي

فعل توانايي . . . . . . . . . . . yeterlilik fiili ‘‘bilmek’’

توانايي فاعل را براي انجام كاري مي رساند. در بعضي موارد مفهوم احتمال را هم شايد برساند. اين فعل با زمان هاي مختلف مي آيد.

-arak/-erek

ممكن است فعلي كه با اين پسوند مي آيد زمانش بر فعل اصلي تقدم داشته باشد يا معني شرطي بدهد.

وجه olarak كه از فعل ol- يعني بودن، شدن، استن است،  معني« به عنوان،به صورت، در مقام، در جايگاه» مي دهد بعد از اسم مي آيد و حالت قيدي به اسم مي دهد.

اشكال مختلف پسوندها در تركي استانبولي :

1- پسوندهاي تك شكلي كه تنها يك شكل دارند، مانند پسوند مالكيت اول شخص مفرد وقتي كه كلمه به مصوت ختم شود كه حرف m است :

Anne-m       مادرم   , baba-m      پدرم

يا پسوند نشانگر خانواده gil، پسوند ken و ...

2- پسوندهاي دو شكلي : در اين پسوندها حروف a و e وجود دارد، يعني به خاطر قانون هماهنگي صوتي پسوند دو حالت به خود مي گيرد يكي با a و ديگري با e. (مصوت‌هاي a وe از جنس مصوت هاي پهن/باز هستند)، مثال :

پسوند جهتي : a/e

El-e    به دست           , at-a  به اسب

پسوند مصدري: mak/mek

Git-mek       رفتن    , yaz-mak    نوشتن

پسوند زمان آينده : acak/ecek 

Al-acak        خواهد گرفت   , gel-ecek    خواهد آمد

پسوند جايگاهي : da/de;ta/te

Ev-de            در خانه , dağ-da         دركوه

البته در اين حالت كه دو حالت ta/te نيز اضافه مي شود به دليل قانون هماهنگي صامت‌ها مي باشد كه حرف d به tتبديل مي شود و در حالت كلي دو حالت به شمار مي رود.

در كتاب هاي دستور زبان معمولا اين حروف را به شكل A نشان مي دهند يعني پسوند An نماينده دو پسوند an/enاست.

و پسوندهايي مثل :

en/an, deş/daş, me/ma, ...

3- پسوندهاي چهار شكلي : اين پسوندها نيز به دليل هماهنگي صوتي از چهار مصوت تنگ يا بسته ı, i, u, üتشكيل شده‌اند. مثال:

پسوند مفعولي (يا مالكيت سوم شخص مفرد وقتي كه كلمه به صامت ختم شود) : ı, i, u, ü

Baş-ı             سر را يا سرش

El-i     دست را يا دستش

Yol-u             راه را يا راهش

Göz-ü            چشم را يا چشمش

پسوند وجه فعلي قيدي : ıp, ip, up, üp

Al-ıp              خريده

Gid-ip           رفته

Dol-up          پر شده

Gör-üp         ديده

در كتاب هاي دستور زبان تركي اين چهار حرف را معمولا با I نشان مي دهند. در اين حالت هم ممكن است به دليل هماهنگي صامت‌ها 8 حالت داشته باشيم مانند:

پسوند زمان گذشته ساده :

dı, di, du, dü

tı, ti, tu, tü

پسوندهايي مثل :

-mIş, çI/cI, dIkçA/tIkçA, ...

بنابراين با ياد گرفتن اين دو و چهار مصوت همه حالات پسوندها را حفظ خواهيد كرد.

نرم شدن صامت (همخوان) (ünsüz yumuşaması)

كلماتي كه به صامت‌هاي بي‌واك p- ç- t- k ختم مي‌شوند، اگر پسوندي بگيرند كه با مصوت آغاز مي‌شود، صامت پاياني آنها نرم شده (واكبر مي‌شوند) و به ترتيب به b- c- d- ğ تبديل مي‌شوند.

در سه كلمه‌ي renk، denk و cenk حرف k به g تبديل مي‌شود. مانند rengi رنگش. البته استثناهايي وجود دارد كه نرم شدن صورت نمي گيرد مانند كلماتي كه به پسوند –iyet برگرفته از زبان عربي ختم مي‌شوند. مثال:

همچنين كلماتي كه اسم خاص مي باشند از اين قاعده مستثني مي باشند.

Atattürk + ün → atatürk’ün

همان طور كه قبلا ديديم شد صامت‌ها (همخوان‌ها) به دو گروه واكبر و بي‌واك تقسيم مي‌شوند.

همخوانهاي بي‌واك : ç- f- h- k- p- s- ş- t

همخوانهاي واكبر : b- c- d- g- ğ- j- l- m- n- r- v- y- z

اگر كلمه‌اي به همخوان واكبر يا واكه ختم شود پسوندي كه بعد از آن مي‌آيد با همخوان واكبر آغاز مي‌شود و اگر به همخوان بي‌واك ختم شود پسوند با هخوان بي‌واك آغاز خواهد شد. به اين قانون هماهنگي همخواني (ünsüz uyumu) نيز گفته مي‌شود. براي مثال پسوند جايگاهي da/de با‌ توجه به هماهنگي واكه‌اي اصلي خود داراي دو حالت است و با توجه به هماهنگي همخوان‌ها دو حالت ta/te نيز وجود دارد.