daş / -deş ; -taş / -teş-
برابري و مشاركت نشان مي دهد. اكثرا معادل "هم" در فارسي است. گاهي از هماهنگي اصوات پيروي نمي كند.
Arkadaş دوست, dindaş همدين , yoldaş همراه، دوست , yurttaş شهروند
daş / -deş ; -taş / -teş-
برابري و مشاركت نشان مي دهد. اكثرا معادل "هم" در فارسي است. گاهي از هماهنگي اصوات پيروي نمي كند.
Arkadaş دوست, dindaş همدين , yoldaş همراه، دوست , yurttaş شهروند
-cağız / -ceğiz
به كلمهاي كه وصل مي شود مفاهيمي مثل محبت، تصغير، مرحمت، دلسوزي، شفقت و بيچارگي مي دهد.
adamcağız مردك، مرد بيچاره , kadıncağız زن بيچاره، زن بدبخت ,
hayvancağız حيوان بيچاره حيوونكي،
Heyvancağızın ayağı kırılmış. پاي حيوان بيچاره شكسته (است).
-sız / -siz / -suz / -süz
معادل "بي " در فارسي است. اسم و قيد مي سازد.
1- اسم مي سازد
akıl |
عقل |
akılsız |
بيعقل |
iş |
كار |
işsiz |
بيكار |
omurga |
ستونفقرات |
omurgasızlar |
بي مهرگان |
2- صفت مي سازد
Düşüncesiz çocuk |
بچهي بيفكر |
Korkusuz adam |
مرد بيباك |
Susuz toprak |
خاك بيآب (تشنه) |
ممكن است دو كلمه اي كه هر دو داراي اين پسوند هستند كنار هم بيايند :
Dinsiz imansız |
بي دين و ايمان (بي دين و بي ايمان) |
Tatsız tuzsuz |
بي مزه و بي نمك |
-lı / -li / -lu / -lü
1- بعد از اسم مي آيد و مفهوم "داراي " يا "با " را به اسم مي دهد.
akıl |
عقل |
akıllı |
عاقل (با عقل) |
para |
پول |
paralı |
پولدار |
duygu |
احساس |
duygylu |
حساس، با احساس |
2- به اسم كشور ها ، شهر ها و افراد مي آيد و نسبت و مفهوم وابستگي را مي رساند.
miyana |
ميانا |
miyanalı |
اهل ميانا |
izmir |
ازمير |
izmirli |
اهل ازمير |
osman |
عثمان |
osmanlı |
عثماني |
3- بعضا دو كلمه اي كه هر دو داراي اين پسوند هستند با هم مي آيند و مفهوم "باهم، به اتفاق هم" را مي رساند.
geceli gündüzlü (çalışmak) |
روزانه وشبانه (كار و تلاش كردن) |
irili ufaklı (taşlar) |
(سنگ هاي) درشت و ريز |
Analı babalı (büyümük) |
با پدر و با مادر (بزرگ شدن) |
-cı / -ci / -cu / -cü
-çı / -çi / -çu / -çü
1- اسامي شغل مي سازد :
deniz |
دريا |
denizci |
دريانورد، ملوان |
oyun |
بازي |
Oyuncu |
بازيگر، بازيكن |
balık |
ماهي |
balıkçı |
ماهيگير، ماهيفروش |
2- اسم هايي كه به حالت عادت درآمده و بيانگر حالات رفتاري است ، مي سازد :
yalan |
دروغ |
yalancı |
دروغگو |
inat |
لج |
inatçı |
لجباز، لجوج |
şaka |
شوخي |
şakacı |
شوخ |
- پسوند هايي كه از اسم، اسم مي سازند . . . . . İsimden isim yapım ekleri
پسوند هاي پركابرد اين ها هستند :
-lık / -lik / -luk / -lük
يكي از پسوند هاي پركاربرد تركي تركيه و تركي آزربايجاني هست. در مثال هاي زير تفاوتي بين دو تركي ياد شده وجود ندارد.
اين پسوند اسم هاي مكان، ابزار، مجموعه، شغل و مقام و درجه مي سازد.
الف. با اضافه شدن به اسم مفهوم "براي چيزي" را مي دهد و صقت مي سازد.
قانون : در تركي پسوند جمع lar و ler هست.
( تفاوتي بين تركي استانبولي و تركي آذربايجاني نيست)
استفاده از كدام يك، بستگي به آخرين مصوت كلمه دارد كه اگر از نوع مصوت هاي پسين باشد، پسوند lar و اگر از نوع مصوت هاي پيشين باشد پسوند ler خواهد آمد. البته كساني كه ترك زبان هستند لازم نيست اين قاعده را بدانند زيرا از آن استفاده مي كنند.
Kalın ünlüler : a , ı , o , u مصوت هاي پسين
İnce ünlüler : e , i , ö , ü مصوت هاي پيشين
معني |
جمع |
مفرد |
مصوت آخر |
ماشينها |
arabalar |
araba |
a |
درها |
kapılar |
kapı |
ı |
راهها |
yollar |
yol |
o |
آبها |
sular |
su |
u |
خانهها |
evler |
ev |
e |
دانش آموزها |
öğrenciler |
öğrenci |
i |
چشمها |
gözler |
göz |
ö |
اتوها |
ütüler |
ütü |
ü |