حالت شرطي şart kipi
فعل + -sa /-se +پسوند شخص
|
شخص |
مثبت |
پسوند شخص |
پسوند سوالي |
معني |
|
Ben |
Baksam |
-m |
mı/mi? |
اگر ببينم |
|
Sen |
baksan |
-n |
mı/mi? |
اگر ببيني |
|
O |
baksa |
- |
mı/mi? |
اگر ببيند |
|
Biz |
baksak |
-k |
mı/mi? |
اگر ببينيم |
|
Siz |
Baksanız |
-nız/-niz |
mı/mi? |
اگر ببينيد |
|
onlar |
baksalar |
-lar /-ler |
mı/mi? |
اگر ببينند |
حالت التزام، وجوب : gereklilik kipi
فعل + -malı /-meli +پسوند شخص
پسوند هاي شخصي زمان گذشته ساده :
مثال :
|
|
مثبت |
|
منفي |
|
Git-meli-y-im |
بايد بروم |
Gitme-meli-y-im |
نبايد بروم |
|
Git-meli-sin |
بايد بروي |
Gitme-meli-sin |
نبايد بروي |
|
Git-meli(-dir) |
بايد برود |
Gitme-meli(-dir) |
نبايد برود |
|
Git-meli-y-iz |
بايد برويم |
Gitme-meli-y-iz |
نبايد برويم |
|
Git-meli-siniz |
بايد برويد |
Gitme-meli-siniz |
نبايد برويد |
|
Git-meli-ler |
بايد بروند |
Gitme-meli-ler |
نبايد بروند |
صرف منفي فعل توانايي
در حالت منفي اين فعل، از –bil استفاده نمي شود. بلكه طبق شكل زير ساخته مي شود:
فعل + -(y)ama /-(y)eme +پسوند زمان +پسوند شخص
|
|
مثبت |
منفي |
معني حالت منفي |
|
ben |
gelebildim |
gelemedim |
نتوانستم بيايم |
|
o |
yazabilmiş |
yazamamış |
نتوانسته بنويسد |
فعل توانايي . . . . . . . . . . . yeterlilik fiili ‘‘bilmek’’
توانايي فاعل را براي انجام كاري مي رساند. در بعضي موارد مفهوم احتمال را هم شايد برساند. اين فعل با زمان هاي مختلف مي آيد.
صرف مثبت
فعل + -(y)a /-(y)e +bil +پسوند زمان +پسوند شخص
اگر آخرين حرف صدادار فعل ظريف باشد پسوند -(y)a و اگر كلفت باشد پسوند -(y)e اضافه مي آيد.
|
آخرين حرف صدادار فعل |
پسوند |
|
a, ı, o, u |
-(y)a |
|
e, i,ö,ü |
-(y)e |
پسوند هاي شخصي فعل توانايي با توجه به پسوند زمان ساخته مي شوند.
-arak/-erek
اين پسوند با آمدن بر فعل اول به عنوان قيد حالت براي فعل اصلي (فعل دوم) استفاده مي شود. زمان انجام فعل اول و دوم يكي است يعني همزمان هستند. اگر فعل به مصوت ختم شود حرف ميانجي y قبل از پسوند مي آيد. معمولا اين فعل ها با حروفي مثل با به صورت قيدي به فارسي ترجمه مي شود.
|
Ahmet ağlayarak eve koştu. |
احمد گريه كنان به سوي خانه دويد. |
|
İyice düşünerek karar veriniz. |
حسابي فكر كنيد و تصميم بگيريد. |
|
Bağırarak konuşuyor. |
با داد و فرياد صحبت مي كند. |
ممكن است فعلي كه با اين پسوند مي آيد زمانش بر فعل اصلي تقدم داشته باشد يا معني شرطي بدهد.
|
Amaçlarınıza ancak çalışarak ulaşabilirsiniz |
تنها با تلاش مي توانيد به اهدافتان نايل شويد. (شرط) |
|
Orhan teyzesine uğrayarak okula gitti. |
اورهان به خانه خاله اش سر زد و به مدرسه رفت. (تقدم) |
وجه olarak كه از فعل ol- يعني بودن، شدن، استن است، معني« به عنوان،به صورت، در مقام، در جايگاه» مي دهد بعد از اسم مي آيد و حالت قيدي به اسم مي دهد.
|
Geçici olarak burada kalıyorum |
به صورت موقت اينجا مي مانم. |
|
Sanat ve iletişim aracı olarak sinema |
سينما به عنوان ابزار ارتباطي و هنري |
اشكال مختلف پسوندها در تركي استانبولي :
1- پسوندهاي تك شكلي كه تنها يك شكل دارند، مانند پسوند مالكيت اول شخص مفرد وقتي كه كلمه به مصوت ختم شود كه حرف m است :
Anne-m مادرم , baba-m پدرم
يا پسوند نشانگر خانواده gil، پسوند ken و ...
2- پسوندهاي دو شكلي : در اين پسوندها حروف a و e وجود دارد، يعني به خاطر قانون هماهنگي صوتي پسوند دو حالت به خود مي گيرد يكي با a و ديگري با e. (مصوت‌هاي a وe از جنس مصوت هاي پهن/باز هستند)، مثال :
پسوند جهتي : a/e
El-e به دست , at-a به اسب
پسوند مصدري: mak/mek
Git-mek رفتن , yaz-mak نوشتن
پسوند زمان آينده : acak/ecek
Al-acak خواهد گرفت , gel-ecek خواهد آمد
پسوند جايگاهي : da/de;ta/te
Ev-de در خانه , dağ-da دركوه
البته در اين حالت كه دو حالت ta/te نيز اضافه مي شود به دليل قانون هماهنگي صامت‌ها مي باشد كه حرف d به tتبديل مي شود و در حالت كلي دو حالت به شمار مي رود.
در كتاب هاي دستور زبان معمولا اين حروف را به شكل A نشان مي دهند يعني پسوند An نماينده دو پسوند an/enاست.
و پسوندهايي مثل :
en/an, deş/daş, me/ma, ...
3- پسوندهاي چهار شكلي : اين پسوندها نيز به دليل هماهنگي صوتي از چهار مصوت تنگ يا بسته ı, i, u, üتشكيل شده‌اند. مثال:
پسوند مفعولي (يا مالكيت سوم شخص مفرد وقتي كه كلمه به صامت ختم شود) : ı, i, u, ü
Baş-ı سر را يا سرش
El-i دست را يا دستش
Yol-u راه را يا راهش
Göz-ü چشم را يا چشمش
پسوند وجه فعلي قيدي : ıp, ip, up, üp
Al-ıp خريده
Gid-ip رفته
Dol-up پر شده
Gör-üp ديده
در كتاب هاي دستور زبان تركي اين چهار حرف را معمولا با I نشان مي دهند. در اين حالت هم ممكن است به دليل هماهنگي صامت‌ها 8 حالت داشته باشيم مانند:
پسوند زمان گذشته ساده :
dı, di, du, dü
tı, ti, tu, tü
پسوندهايي مثل :
-mIş, çI/cI, dIkçA/tIkçA, ...
بنابراين با ياد گرفتن اين دو و چهار مصوت همه حالات پسوندها را حفظ خواهيد كرد.
نرم شدن صامت (همخوان) (ünsüz yumuşaması)
كلماتي كه به صامت‌هاي بي‌واك p- ç- t- k ختم مي‌شوند، اگر پسوندي بگيرند كه با مصوت آغاز مي‌شود، صامت پاياني آنها نرم شده (واكبر مي‌شوند) و به ترتيب به b- c- d- ğ تبديل مي‌شوند.
|
p→b |
ç→c |
||
|
Kitap-a→kitaba |
به كتاب |
ağaç-a→ağaca |
به درخت |
|
Kebap-ı→kebabı |
كباب را |
kılıç-ı→kılıcı |
شمشير را |
|
t→d |
k→ğ |
||
|
tat-ı→tadı |
مزه را |
kulak-ı→kulağı |
گوش را |
|
kurt-u→kurdu |
گرگ را |
gömlek-i→gömleği |
پيراهن را |
در سه كلمه‌ي renk، denk و cenk حرف k به g تبديل مي‌شود. مانند rengi رنگش. البته استثناهايي وجود دارد كه نرم شدن صورت نمي گيرد مانند كلماتي كه به پسوند –iyet برگرفته از زبان عربي ختم مي‌شوند. مثال:
|
تك هجايي |
دو هجايي |
سه هجايي |
چهار هجايي |
|
et, üç, fark, türk, top, saç, kat, kök, park, bulut... |
gayret, sepet, sanat, bilet, kanıt, fiyat, hizmet, sohbet... |
Seyahat, milliyet, bisiklet... |
Medeniyet, edebiyat, Mezuniyet, faaliyet, olimpiyat ... |
همچنين كلماتي كه اسم خاص مي باشند از اين قاعده مستثني مي باشند.
Atattürk + ün → atatürk’ün
|
Cep: |
Pantolonumun cebi yırtık. |
جيب شلوارم پاره است. |
|
Çocuk: |
Çocuğun eli yaralıdır. |
دست بچه زخمي است. |
|
Ağaç: |
Ağacın yarpakları sarı. |
برگ هاي درخت زرد است. |
|
Kilit: |
Kapının kilidi bozuk. |
كليد در خراب است. |